Mali İşbirliği

TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ MALİ İŞBİRLİĞİ

1. ADAYLIK ÖNCESİ DÖNEM

Türkiye-AB mali işbirliği, ortaklık ilişkisinin başlangıcından Gümrük Birliği'nin tamamlanmasına kadar olan dönemde (1964-1996), esas olarak Mali Protokollerle yürütülmüştür. Türkiye'nin sosyal ve ekonomik gelişmesini teşvik amacıyla 1964-1981 yılları arasında üç Mali Protokol ile bir Tamamlayıcı Protokol imzalanmıştır. 1981 yılı sonrasında 600 milyon Avro tutarında Dördüncü Mali Protokol hazırlanmış, ancak Yunanistan'ın vetosu nedeniyle yürürlüğe girememiştir. Mali Protokoller kapsamındaki yardım türü ağırlıklı olarak hibelerden, ayrıca Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ve Topluluk kaynaklı kredilerden oluşmaktadır. 32 yıllık bu dönemde 1.433 milyon Avro tutarında yardım öngörülmesine rağmen kullanılabilen yardım toplam 830 milyon Avro seviyesinde kalmıştır.

1 Ocak 1996'da tamamlanan Gümrük Birliği çerçevesinde ise, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile Türkiye'ye, AB bütçe kaynaklarından ve Topluluğun Akdeniz ülkelerine yönelik programından kredi ve hibe yardımları öngörülmüştür. 1996-1999 döneminde hibe yardımlar Bütçe Kaynaklı Yardım, MEDA, İdari İşbirliği Fonu gibi başlıklar altında toplanmış ve 768 milyon Avro'luk yardım öngörülmüştür. Ancak bu yardımın kullanımı Yunanistan'ın engellemesi nedeniyle 52 milyon Avro gibi düşük bir seviyede kalmıştır.

2. KATILIM ÖNCESİ YARDIM

Avrupa Birliği'nin Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirdiği Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'nin AB üyeliği adaylığının teyit edilmesiyle Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir sürece girilmiş ve bu gelişme Türkiye'ye sağlanan mali yardımın niteliği ve miktarında değişikliğe sebep olmuştur. Avrupa Birliği, bu süreçte Türkiye'nin diğer aday ülkelerle eşit koşullarda yer alacağını belirterek Aralık 2001'de kabul ettiği 'Türkiye için Katılım Öncesi Mali Yardıma Yönelik Çerçeve Tüzük (2005/2001/EC)' ile Türkiye'ye yapılacak hibe niteliğindeki mali yardımları tek bir çerçeve altında toplamıştır.

Çerçeve Tüzük'ten önce mali yardım; MEDA, Türkiye'ye Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Yardımı ve Türkiye-AB Gümrük Birliği''ni Güçlendirme Yardımı olmak üzere üç ayrı bütçe kalemi altında toplanmıştı. Bu tüzükle mali yardımlar tek bir bütçe kalemine aktarılmıştır.

Adaylıkla gündeme gelen bir başka husus ise yardım miktarının artırılması olmuştur. AB tarafından Türkiye'ye 2000-2006 döneminde 1,04 milyar Avro olarak sağlanması öngörülen mali yardımın, AB Komisyonu'nun Ekim 2002 tarihinde sunduğu Strateji Belgesi'nde Türkiye'nin ihtiyacı doğrultusunda artırılması öngörülmüştür. Bu yaklaşım, Aralık 2002 tarihinde gerçekleştirilen Kopenhag Zirvesi'nde de Türkiye'nin 2004-2006 döneminde mali işbirliği çerçevesinde; 2004 yılında 250 milyon Avro, 2005 yılında 300 milyon Avro ve 2006 yılında 500 milyon Avro olmak üzere toplam 1,05 milyar Avro tutarında hibe niteliğinde mali yardım kullanmasına karar verilerek onaylanmıştır. Böylece yardımların yıllık ortalaması da 177 milyon Avro'dan 250 milyon Avro'ya yükselmiştir.

Bu yeni dönemde Avrupa Birliği tarafından sağlanacak mali yardımların Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program'da yer alan önceliklere uygun projeler kapsamında hayata geçirilmesi; ayrıca Türkiye'de de diğer aday ülkelerle aynı kurumsal yapılanmanın gerçekleştirilmesi, aynı terminolojinin kullanılması; üye devletlerin adaylarla ve adayların birbirleri ile ilişkilerinin güçlendirilmesi açısından 'Merkezi Olmayan Yapılanma' oluşturulması gerekmiştir. Türkiye söz konusu yapılanmayı 2001 yılında kurmuştur.

3. 2007-2013 DÖNEMİ AB MALİ PERSPEKTİFİNDE YENİ 'KATILIM ÖNCESİ ARAÇ'

AB Komisyonu'nun teklifi uyarınca, Konsey 17 Temmuz 2006 tarihinde yeni bir Katılım Öncesi Mali Aracın (IPA) kurulmasını öngören tüzüğü kabul etmiştir. 2007-2013 mali perspektifinde Global bir Aktör olarak AB başlığı altında yer alan ve yürürlükteki beş mali yardım programı olan PHARE, ISPA, SAPARD, Türkiye Katılım Öncesi Mali Yardımı ve CARDS'ın 1 Ocak 2007 itibariyle yerini alan IPA, aday ülkeler Türkiye, Hırvatistan ve Makedonya'ya ayrıca potansiyel aday ülkeler olarak değerlendirilen Batı Balkan ülkelerine (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Karadağ ve Sırbistan) yönelik harcamaları kapsamaktadır. Böylece yardımdan yararlanacak bölgeler tanınmış aday ülkeler ve potansiyel aday ülkeler olmak üzere iki kategoriye ayrılmıştır. Yeni Katılım Öncesi Araç, kurumsal yapının güçlendirilmesi, bölgesel ve sınır ötesi işbirliği, bölgesel kalkınma, insan kaynaklarının geliştirilmesi, kırsal kalkınma alanlarına odaklanmaktadır. IPA, söz konusu ülkelere 2007-2013 arasında kabul edilen bütçe uyarınca 11.468 milyar Avro değerinde mali yardım sağlamaktadır ve yardım miktarı aynı süre içinde yıldan yıla artış göstermektedir.

4. KATILIM ÖNCESİ YARDIM ÇERÇEVESİNDEKİ PROGRAMLARA BAŞVURU VE UYGULAMA SÜRECİ

Katılım öncesi yardım çerçevesinde yıllık öncelikler, hedefler ve programlar belirlendikten sonra teklif çağrıları ve ihale duyuruları yayımlanmaktadır. Avrupa Komisyonu'nun Türkiye'ye sağladığı katılım öncesi mali yardım, iş, malzeme ve hizmet ihaleleri yoluyla kullandırılmaktadır. İhale niteliği taşımayan, ancak AB'nin dış yardım sisteminde ihale olarak değerlendirilen katılım öncesi yardım kapsamdaki hibe finansman olanakları teklif çağrısı ilanıyla kamuoyuna duyurulmaktadır (http://www.mfib.gov.tr/)

Başvurular yapılırken Avrupa Komisyonu'nun genel değerlendirme kriterlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. AB Komisyonu proje seçiminde, ihale ve sözleşme prosedüründe ön kontrol yetkisini kullanmaktadır. Teklifler ancak ihale duyurusu, ihale daveti veya teklif çağrısına cevap olarak ve teklif çağrısında belirtilen kuruma yapılabilmektedir.

Katılım Öncesi Yardımın Yararlanıcıları

İhalelere katılım Türkiye'nin yanı sıra, üye ve aday ülkelerden tüm gerçek ve tüzel kişilere açıktır. Katılım öncesi yardımın yararlanıcıları sadece Türk Hükümeti, kamu kurum ve kuruluşları ile sınırlı olmayıp, yerel yönetimler, iş dünyası temsilci örgütleri (meslek örgütleri vb.), sosyal tarafları temsil eden kuruluşlar (sendikalar), KOBİ'ler, dernekler, vakıflar, kar amacı gütmeyen örgütler gibi sivil toplum kuruluşlarıdır. Belirli bir programa teklif sunabileceklerin tam listesi o projenin ihale duyurusunda veya teklif çağrısında belirtilmektedir.